Το άτομο που εμφανίζει τη διαταραχή βιώνει έντονο φόβο, με αποτέλεσμα να έχει άγχος ότι θα υποστεί εξονυχιστικό έλεγχο και κριτική από τους γύρω του, με συνέπεια κατά τη διάρκεια των κοινωνικών συναναστροφών του να συμπεριφέρεται με τρόπο αμήχανο, ανόητο ή ντροπιαστικό.
Στην τέταρτη έκδοση του Διαγνωστικού και Στατιστικού Εγχειριδίου των ψυχικών διαταραχών (DSM-IV) η κοινωνική φοβία προσδιορίζεται ως διαταραχή που χαρακτηρίζεται από υπερβολικό και επίμονο φόβο, καθώς και από αποφυγή κοινωνικών συνθηκών στις οποίες αξιολογείται η επίδοση του ατόμου.
Ο βασικός φόβος του ατόμου με κοινωνική φοβία ή διαταραχή κοινωνικού άγχους είναι ότι θα εκτεθεί, θα ταπεινωθεί και θα νιώσει μεγάλη αμηχανία, θα ντραπεί, όταν βρεθεί μπροστά σε άλλους. Τα άτομα με κοινωνική φοβία φοβούνται και αποφεύγουν καταστάσεις που απαιτούν να επικοινωνήσουν, να αλληλεπιδράσουν με τους άλλους ή να παρουσιάσουν κάτι, όπως να μιλήσουν μπροστά σε άλλους. Εκτός από την ομιλία μπροστά σε άλλους, οι τυπικοί κοινωνικοί φόβοι περιλαμβάνουν το να γευματίζουν, να κινούνται, να κάνουν κάποια δραστηριότητα σε δημόσιο χώρο, να παρευρίσκονται σε συναντήσεις, να δίνουν συνέντευξη, ακόμα και να πρέπει να αναζητήσουν κάτι που έχουν ανάγκη σε δημόσιο χώρο.
Ενα άτομο μπορεί να έχει έναν ή πολλούς κοινωνικούς φόβους. Με την έκθεση στη φοβική κατάσταση αναδύεται το άγχος, το οποίο μπορεί να μοιάζει και να έχει τα συμπτώματα κρίσης πανικού, συνοδευόμενου από ερυθρότητα, εφίδρωση, κόμπο στο στομάχι, τρέμουλο, τραυλισμό και ξηροστομία. Αντίθετα, οι ασθενείς με κρίση πανικού τείνουν να έχουν αίσθημα ταχυκαρδίας και έντονο πόνο στην καρδιά.
Ενα σημαντικό χαρακτηριστικό στοιχείο των ατόμων που πάσχουν από κοινωνική φοβία είναι το άγχος της αναμονής πριν βρεθεί σε κάποια κοινωνική κατάσταση ή γεγονός που του προκαλεί φόβο. Το άτομο μπορεί να βιώνει έντονο φόβο και αγωνία για πολλές ημέρες, ακόμη και εβδομάδες πριν από το κοινωνικό γεγονός. Οι σκέψεις του ατόμου επικεντρώνονται και εστιάζουν όλο και περισσότερο στην επεξεργασία πιθανών καταστροφικών σεναρίων, ενώ η αγωνία και το άγχος του αυξάνονται όσο πλησιάζει η στιγμή του γεγονότος. Από τον νου του περνούν, με πολλές λεπτομέρειες και έντονα συναισθήματα, όλα τα ακραία και ντροπιαστικά πράγματα που θα μπορούσαν να του συμβούν.
Οπως είναι επόμενο, τη στιγμή που βρίσκεται στην κοινωνική κατάσταση, στον ίδιο χώρο μαζί με άλλους ανθρώπους, το άγχος και ο τρόμος του έχουν πια κορυφωθεί, έτσι που πραγματικά βιώνει όλα αυτά που περίμενε με τόση αγωνία ότι θα βιώσει. Θα λέγαμε ότι κατά κάποιον τρόπο το άτομο προκαλεί την κοινωνική φοβία του και εντέλει λειτουργεί ως ένα είδος «αυτοεκπληρούμενης προφητείας». Το άτομο προετοιμάζει τον εαυτό του μέσω έντονων σκέψεων γι' αυτά που θα του συμβούν, αυτά που θα πάθει και αυτά που θα βιώσει.
Τα συνήθη συναισθήματα
Τα άτομα με κοινωνική φοβία βιώνουν συνήθως τα παρακάτω συναισθήματα:
■ Σιγουριά ότι η προσοχή των άλλων ανθρώπων στο περιβάλλον είναι επικεντρωμένη σε αυτούς.
■ Αντίληψη ότι δίνουν συνεχώς «παράσταση» για τους άλλους και φόβος ότι δεν μπορούν να αποδώσουν όπως πρέπει. Αυτή η αίσθηση ισχύει ακόμη κι όταν πρόκειται για απλές δραστηριότητες, όπως όταν περπατάνε, τρώνε, γράφουν κ.λπ.
■ Αίσθηση ότι είναι συνεχώς εκτεθειμένοι στην παρατήρηση, την κριτική,τη λογοκρισία ή τον εξονυχιστικό έλεγχο των άλλων.
■ Φόβο και ανασφάλεια ότι δεν είναι ικανοί να συμπεριφερθούν σωστά.
■ Ανησυχία ότι θα κάνουν κάποιο λάθος που θα γίνει αντιληπτό από τους άλλους.
■ Πεποίθηση ότι οποιοσδήποτε άλλος είναι ικανός να φερθεί σωστά στη δεδομένη κοινωνική κατάσταση εκτός από αυτούς τους ίδιους.
■ Φόβο ότι οι άλλοι τούς κρίνουν αρνητικά.
■ Φόβο ότι θα γελοιοποιηθούν, θα ταπεινωθούν ή θα εξευτελιστούν μπροστά στους άλλους.
■ Φόβο ότι οι εκδηλώσεις του άγχους τους είναι φανερές στους άλλους, οι οποίοι θα τους θεωρήσουν αδύναμους, παράξενους, τρελούς ή ανόητους.
■ Φόβο ότι οι άλλοι θα ανακαλύψουν το «μυστικό», ότι δηλαδή υποφέρουν από κοινωνική φοβία και δεν μπορούν να αντεπεξέλθουν.
Τρόποι αντιμετώπισης
Πότε όμως εκδηλώνεται η κοινωνική φοβία και ποιες επιπτώσεις έχει; Η κοινωνική φοβία είναι μια σχετικώς άγνωστη διαταραχή. Μπορεί να εκδηλωθεί σε οποιαδήποτε ηλικία και φαίνεται να αρχίζει νωρίτερα σε σχέση με άλλες αγχώδεις διαταραχές. Η μέση ηλικία έναρξης είναι τα 16-18 έτη, ίσως και νωρίτερα.
Η αποφυγή των κοινωνικών συναναστροφών προκειμένου να μειωθούν το άγχος και η δυσφορία είναι πιθανόν να έχει σημαντικό αντίκτυπο στην κοινωνική ζωή των ατόμων, καθώς μένουν μόνοι και απομονωμένοι.
Τεχνικές
Η επιτυχής αντιμετώπιση της κοινωνικής φοβίας, πέραν της λήψης φαρμακευτικής αγωγής, μπορεί να επιτευχθεί και με την εμπλοκή του ατόμου σε μια ψυχοθεραπευτική διαδικασία.
Η γνωσιακή συμπεριφοριστική θεραπεία φαίνεται να αποτελεί τη θεραπεία επιλογής συνδυάζοντας μια σειρά από τεχνικές, όπως η έκθεση σε στρεσογόνες καταστάσεις, η εκπαίδευση σε κοινωνικές δεξιότητες, η διαχείριση της κοινωνικής έκθεσης, η εφαρμογή ασκήσεων χαλάρωσης, η γνωστική αναδόμηση και ο συμπεριφοριστικός επαναπροσδιορισμός κ.λπ. Στόχος είναι το άτομο να αναπτύξει τις απαιτούμενες ικανότητες προκειμένου να λειτουργεί αποτελεσματικά σε όλους τους τομείς της ζωής του αλλά και να διατηρεί τη λειτουργικότητά του.
*MSc Κλινική Ψυχοπαθολόγος - Ψυχοθεραπεύτρια
Universite Paris VIII - St. Denis – Vincennes, France
Universite Paris VIII - St. Denis – Vincennes, France
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου