Τι πρέπει να κάνω για να προστατευτώ από την ιλαρά

Η ιλαρά δεν είναι ακίνδυνη νόσος. Είναι εξαιρετικά μολυσματική και επικίνδυνη. Οι θάνατοι από τη νόσο έχουν αυξηθεί δραματικά τον τελευταίο χρόνο. Σχεδόν το σύνολο των θανάτων από τον ιό συνέβησαν σε μη εμβολιασμένα άτομα, παρά το γεγονός ότι υπάρχει ένα ασφαλές και αποτελεσματικό εμβόλιο. Απαντήσεις στα ερωτήματα για την πρόληψη και προστασία από τον ιό δίνει το άρθρο των δύο ειδικών επιστημόνων που ακολουθεί.
Των Αντωνίου Δημητρακόπουλου*
Αθηνάς Σούρδη**
Σύμφωνα με την τελευταία έκθεση επιδημιολογικής επιτήρησης του ΚΕΕΛΠΝΟ, στην Ελλλάδα έχουν καταγραφεί από τις αρχές του προηγούμενου έτους 100 κρούσματα ιλαράς, με μεγαλύτερη συχνότητα στη Νότια Ελλάδα. Αφορά κυρίως παιδιά από κοινότητες Ρομά καθώς και ανεμβολίαστα ή ατελώς εμβολιασμένα άτομα από τον γενικό πληθυσμό, μεταξύ των οποίων είναι και οι επαγγελματίες υγείας.
Στην προσπάθεια να διερευνήσει κανείς τα αίτια αυτής της ανησυχητικής επιδημικής έξαρσης της ιλαράς αξίζει να προβεί σε μια ιστορική αναδρομή των γεγονότων που οδήγησαν στα μεγάλα κενά όσον αφορά την εμβολιαστική κάλυψη των πολιτών.
Η εμπιστοσύνη των πολιτών στην ανοσοποίηση είναι ένα σημαντικό παγκόσμιο ζήτημα υγείας καθώς η έλλειψη εμπιστοσύνης οδηγεί τους ανθρώπους στο να απορρίπτουν πιθανόν σωτήρια για τη ζωή εμβόλια.
Στο Ηνωμένο Βασίλειο, η ένταξη του εμβολίου MMR (ιλαρά-ερυθρά-παρωτίτιδα) στο υποχρεωτικό πρόγραμμα εμβολιασμών διεκόπη στις αρχές της δεκαετίας του 2000, μετά από μία σειρά δημοσιεύσεων του Andrew Wakefield που συνέδεαν την χορήγησή του με την εμφάνιση αυτισμού. Μεταγενέστερες επιδημιολογικές έρευνες απέδειξαν ότι οι ισχυρισμοί τους Wakefield ήταν εντελώς αβάσιμοι και αναληθείς, ωστόσο από το 1998 μέχρι το 2004 οι εμβολιασμοί με το MMR μειώθηκαν κατακόρυφα, γεγονός που είχε ως αποτέλεσμα την εμφάνιση επιδημιών ιλαράς.
Η εξαιρετικά μεταδοτική αυτή ιογενής λοίμωξη, ευθύνεται για τη νόσηση 14.000 ατόμων και το θάνατο 41 εξ αυτών στη Ρουμανία, την Ιταλία, τη Γερμανία, την Προτογαλία και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Ο πιο πρόσφατος θάνατος ήταν αυτός ενός 6χρονου αγοριού στην Ιταλία που πέθανε στις 22 Ιουνίου.
Οι τελευταίες επιδημίες ιλαράς στην Ευρώπη έχουν καταγραφεί σε περιοχές με χαμηλά ποσοστά εμβολιασμών, λόγω της έντονης δράσης αντιεμβολιαστικών κινημάτων και των υποστηρικτών τους.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα η Ρουμανία. Πριν 10 χρόνια, τα ποσοστά εμβολιασμού στη Ρουμανία προσέγγιζαν το 97%. Ωστόσο αρκετά γεγονότα προκάλεσαν μία κατακόρυφη πτώση. Το 2013 ένας τηλεοπτικός παραγωγός ηγήθηκε ενός αντιεμβολιαστικού κινήματος στη Ρουμανία, το οποίο υποστηρίχθηκε και από ένα συντηρητικό θρησκευτικό κίνημα. Η έλλειψη στα εμβόλια επιδείνωσε το πρόβλημα, καθώς και η δυσκολία να εμβολιαστούν ορισμένες μειονότητες (όπως οι Ρουμάνοι ρομά) και οι κάτοικοι αγροτικών περιοχών. Μέσα σε τρία χρόνια, τα ποσοστά εμβολιασμών μειώθηκαν από 92% σε 80%.
Ακόμα και σε χώρες με πολύ υψηλά ποσοστά εμβολιασμών μπορεί υπάρχουν κρούσματα σε μη εμβολιασμένα άτομα. Η Πορτογαλία έχει ένα από τα υψηλότερα ποσοστά εμβολιασμών (98%), ωστόσο στην τελευταία επιδημία ιλαράς που παρατηρήθηκε εκεί, σχεδόν το ½ των περιστατικών αφορούσε εργαζομένους στον τομέα της υγείας.
Η μετανάστευση μπορεί να αποτελεί, επίσης, πηγή νέων περιστατικών σε χώρες με υψηλά ποσοστά εμβολιασμών. Στη Σλοβακία, το τελευταίο κρούσμα ιλαράς ήταν ένας 25χρονος μη εμβολιασμένος σπουδαστής από την Ιταλία. Αντίστοιχα, στην Ουγγαρία, όπου τα ποσοστά εμβολιασμών αγγίζουν το 95%, το 2017 καταγράφηκαν 54 περιστατικά ιλαράς κοντά στα σύνορα της χώρας με τη Ρουμανία.
Η ιλαρά δεν είναι ακίνδυνη νόσος. Είναι εξαιρετικά μολυσματική και επικίνδυνη νόσος. Εμφανίζεται συνήθως στο τέλος του χειμώνα και τις αρχές της άνοιξης. Μεταδίδεται πολύ γρήγορα σε πληθυσμούς που δεν έχουν εμβολιαστεί, με άμεση επαφή ή αερογενώς με το βήχα και το φτέρνισμα. Ο χρόνος επώασης της ιλαράς είναι 10-12 ημέρες ενώ από την έκθεση στον ιό μέχρι την έκθυση του εξανθήματος μεσολαβούν κατά μέσο όρο 14 ημέρες . Η μετάδοση γίνεται 4 ημέρες πριν την έκθυση του εξανθήματος έως 4 ημέρες μετά. Η διάγνωση της ιλαράς είναι κατά βάση κλινική.
Η νόσος συνδέεται με μία σειρά επιπλοκών όπως , πνευμονία, μηνιγγίτιδα, μέση πυώδης ωτίτιδα, γαστρεντερίτιδα ή εγκεφαλίτιδα. Η ιλαρά μπορεί να προκαλέσει επίσης υποξεία σκληρυντική πανεγκεφαλίτιδα, μία πολύ σοβαρή πάθηση που οδηγεί σε προοδευτική κατάρρευση του κεντρικού νευρικού συστήματος.
Η νόσος είναι πιο σοβαρή σε βρέφη και ενήλικες , σε άτομα που δεν διατρέφονται καλά ή είναι ανοσοκατεσταλμένα για κάποια αιτία (λοίμωξη από ιό HIV, λευχαιμία, λέμφωμα, κακοήθεια ή ακτινοθεραπεία).
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας έχει συστήσει τον εμβολιασμό του 95% τουλάχιστον του παγκοσμίου πληθυσμού. Αν αυτός ο στόχος επιτευχθεί, θα μειωθεί σημαντικά η δυνατότητα εξάπλωσης του ιού. Τα υψηλά ποσοστά εμβολιασμών δημιουργούν επίσης ένα προστατευτικό φραγμό γνωστό ως «ανοσία της αγέλης».
Ωστόσο, η μείωση των εμβολιασμών μπορεί να προκαλέσει νέες επιδημίες της νόσου. Αν τα συνολικά ποσοστά εμβολιασμού πέσουν κάτω από το 95%, η νόσος θα αρχίσει να μεταδίδεται άμεσα και να προκαλεί νόσηση και θανάτους. Αυτό έχει αρχίσει ήδη να γίνεται στην Ευρώπη και αρκετές χώρες, όπως η Γερμανία, η Γαλλία και η Ιταλία έχουν αρχίσει να λαμβάνουν μέτρα για την πρόληψη νέων κρουσμάτων. Η ιλαρά θα έπρεπε να έχει ήδη εξαλειφθεί.

Τι πρέπει να κάνω για να προστατευτώ από την ιλαρά;
Ασφαλείς από την ιλαρά θεωρούνται όσοι ανήκουν σε μία από τις παρακάτω κατηγορίες:

Άτομα που έχουν λάβει δύο δόσεις του εμβολίου της ιλαράς και είναι:
- Παιδιά σχολικής ηλικίας
- Ενήλικες που βρίσκονται σε περιβάλλον με υψηλό κίνδυνο μετάδοσης της νόσου, όπως οι εργαζόμενοι στον τομέα της υγείας, οι φοιτητές ή αυτοί που ταξιδεύουν συχνά.
Άτομα που έχουν λάβει μία δόση του εμβολίου της ιλαράς και είναι:
- Παιδιά προσχολικής ηλικίας
- Ενήλικες που δεν θα βρεθούν σε περιβάλλον με υψηλό κίνδυνο μετάδοσης της ιλαράς
- Άτομα με εργαστηριακές εξετάσεις που να επιβεβαιώνουν ότι έχουν νοσήσει από ιλαρά κάποια στιγμή στη ζωή τους
- Άτομα με επιβεβαιωμένη ανοσία στην ιλαρά
- Άτομα που έχουν γεννηθεί πριν το 1957

Τι πρέπει να κάνω για να διαπιστώσω αν έχω ανοσία στην ιλαρά;
Αρχικά, πρέπει να ελέγξετε το βιβλιάριο υγείας σας αν έχετε κάνει το σχετικό εμβόλιο ή αν έχετε νοσήσει από ιλαρά στο παρελθόν. Αν δεν έχετε εμβολιαστεί πρέπει να κάνετε άμεσα το εμβόλιο ιλαράς – ερυθράς – παρωτίτιδας (MMR). Η ανοσία μπορεί να ελεγχθεί και με εργαστηριακές εξετάσεις, ωστόσο η επιλογή αυτή κοστίζει περισσότερο και θα χρειαστείτε δύο επισκέψεις στο νοσοκομείο.
Ο εμβολιασμός με το MMR είναι απολύτως ασφαλής και ακόμα και αν έχετε ήδη εμβολιαστεί δεν υπάρχει κανένας κίνδυνος αν εμβολιαστείτε ξανά.
-------------------------------------------------

*Διευθυντής Γ΄Παθολογικού Τμήματος, Ερρίκος Ντυνάν Hospital Center
**Παθολόγος-Λοιμωξιολόγος, Αναπληρώτρια Διευθύντρια Γ΄ Παθολογικού Τμήματος ENHC